لامپ های فلورسنت کم مصرف

لامپ های فلورسنت کم مصرف می توانند بسان بمب شیمیایی عمل کنند

حباب لامپ های روشنایی هر روز و همه جا می شکنند، بار ها شاهد چنین اتفاقی بوده ایم و هیچ وقت آب از آب تکان نخورد، اتفاق ساده ای که با تعویض لامپ شکسته به راحتی ختم به خیر می شود. اما چگونه است که همین لامپ شکستن ساده در یکی از خانه های ایالت مین آمریکا باعث می شود تا وزارت حفاظت از محیط زیست ایالات متحده، صاحب آن خانه را به مراکز رفع آلودگی ارجاع دهد؟ در واقع پاسخ این معما را باید در نوع لامپ شکسته شده لامپ روشنایی فلورسنت فشرده و محتویات آن، جست وجو کرد. لامپ های فلورسنت فشرده که در کشور ما به لامپ های کم مصرف شهرت دارد درست مثل اجداد فلورسنت لوله ای شان حاوی مقدار اندکی عنصر جیوه هستند که این میزان معمولا در حدود ۵ میلی گرم است. قابلیت نور افشانی لامپ های فلورسنت مبتنی بر خواص جیوه است و در این مورد هیچ عنصر دیگری به اندازه جیوه کارایی ندارد. البته جیوه که به آن گاهی Quicksilver نیز گفته می شود، به همان اندازه که در ایجاد نور سفید توانایی و کارایی دارد، سمی و خطرناک نیز هست. این خطرات ناشی از سمی بودن جیوه، به ویژه مغز جنین و کودکان خردسال را تهدید می کند. به همین علت است که مقامات رسمی استفاده از آن در برخی کاربرد ها از دماسنج گرفته تا اتومبیل و سوئیچ های ترموستات را محدود یا به کلی قدغن کرده اند. در واقع یک سوئیچ ترموستات ساده که هنوز در برخی خانه ها وجود دارد می تواند حاوی ۳ هزار میلی گرم جیوه باشد که معادل ۶۰۰ لامپ فلورسنت فشرده خواهد بود.

اما زمانی مشکل پدید می آید که لامپی می شکند. به محض شکستن، بخشی از جیوه به شکل بخار قابل استنشاق فرار می کند و بخشی دیگر نیز به صورت پودر سفید رنگ بسیار نرمی در می آید که می تواند روی فرش و دیگر منسوجات بنشیند. بر اساس آمار های منتشر شده، دست کم یکی از موارد مسمومیت با جیوه به لامپ های فلورسنت تعلق دارد: در مقاله ای از ژورنال ۱۹۸۷ (Pediatrics) به موردی اشاره شد که در آن پس از شکسته شدن کارتن بزرگی حاوی لامپ های فلورسنت لوله ای در محوطه بازی بچه ها، کودک ۲۳ ماهه ای دچار عوارض پوستی و در پی آن کاهش وزن شد. به گفته آژانس های ایالتی و دولت فدرال آثار به جا مانده از چنین شکستگی هایی را می توان معمولا بدون صرف هزینه های زیاد و به کمک لوازم موجود در خانه پاک کرد، اما به هر حال باید نکات ایمنی را هم در نظر داشت. برای مثال در مورد حادثه ایالت مین با اینکه مقامات ایالتی آن صاحب خانه را به مراکز رفع آلودگی ارجاع دادند اما به او اطلاع داده شده بود که این اقدام ضروری نیست. جیم برلو (J.Berlow)، مدیر بخش زباله های خطرناک آژانس حفاظت از محیط زیست ایالات متحده پیشنهاد می کند که به هنگام چنین اتفاقی به سرعت پنجره ها را باز کنید و به فضای باز بروید. به گفته برلو «خیلی از اوقات می توان بسیاری از مشکلات را با تهویه سریع هوای داخل اتاق حل کرد. کافی است تمام افراد خانه و حتی حیوانات خانگی را به مدت ۱۵ دقیقه از محیط آلوده دور کنید و اجازه دهید هوا داخل خانه جریان یابد. اگر در خانه سیستم تهویه مطبوع مرکزی دارید، نگذارید که بخار و ذرات جیوه به درون آن راه یابد و فورا خاموشش کنید.» در واقع نکته اساسی این است که این فلز سنگین را لمس نکنید. پس از آنکه هوا به درون اتاق جریان یافت و هوای تازه وارد شد، باید قطعات بزرگ تر به جا مانده از لامپ روی سطوح سخت اثاث خانه مثل میز و صندلی ها را با تکه کاغذ ضخیم یا مقوایی بردارید و هنگام جمع کردن آنها از روی فرش یا موکت نیز حتما دستکش به دست کنید تا از تماس مستقیم با جیوه جلوگیری شود.

برای جمع کردن قطعات کوچک تر نیز می توانید از نوار چسب استفاده کنید، سپس با دستمال یا حوله مرطوبی روی سطوح سخت دستمال بکشید. پس از آنکه تمام قطعات و مواد داخل لامپ شکسته، جمع شدند باید در کیسه پلاستیکی قرار گیرند و سر کیسه به دقت بسته شود. البته بهتر است که آنها را در ظرفی شیشه ای قرار دهید که درپوش فلزی و بدون درز داشته باشد. به گفته برلو «قرار دادن قطعات لامپ در ظرف شیشه ای بهترین شیوه حبس کردن جیوه است. تحقیقات اخیر نشان می دهد که کیسه های پلاستیکی نمی توانند بخار جیوه را به طور مطلق در خود حبس کنند، بنابراین اگر قرار است از این کیسه ها استفاده کنید، آن را خارج از اتاق و در فضای باز بگذارید.» برای جمع کردن ذرات کوچک تر به جا مانده از لامپ، به هیچ وجه از جارو برقی و به ویژه جارو های مرکزی استفاده نکنید. در واقع با این کار بخار جیوه را به دیگر اتاق ها و نقاط ساختمان نیز منتشر خواهید کرد.

دور ریختن لامپ های فلورسنت کامل و نشکسته نیز دردسر هایی به همراه دارد. در بسیاری از مناطق آمریکا و بیشتر کشور های پیشرفته انداختن لامپ های فلورسنت به درون سطل های زباله معمولی، غیرقانونی است، اما شاید محل سکونت تان با نزدیک ترین سطل بازیافت یا تاسیسات باز پس گیری، کیلومتر ها فاصله داشته باشد. در واقع چنین مشکلاتی باعث شده روند بازیافت با نرخ نسبتا پایینی پیش برود. بر اساس آمار های منتشر شده از سوی اتحادیه بازیافت وسایل روشنایی و جیوه در ایالات متحده در سال ۲۰۰۴، میزان بازیافت لامپ های جیوه ای مسکونی تنها ۲ درصد بود. البته با توجه به خطرات جیوه، بسیاری از مراکز جمع آوری زباله های شهری و نیز برخی شرکت های خصوصی، لامپ های فلورسنت را قبول می کنند. برخی شرکت های خرده فروشی لامپ فلورسنت در آمریکا مثل کمپانی IKEA سیاست های تشویقی را در پیش گرفته اند. افراد با مراجعه به فروشگاه های این کمپانی می توانند در ازای هر لامپ غیر قابل استفاده، یک لامپ فلورسنت کم مصرف رایگان دریافت کنند. به گفته برلو «نخستین ترجیح ما این نیست که لامپ ها را همراه با سایر زباله ها دفن کنیم. بهترین کاری که در شرایط فعلی از ما بر می آید بازیافت آنها است. اما از طرف دیگر دفن کردن لامپ ها هم خطر چندانی ندارد.»

لامپ های فلورسنت کم مصرف با وجود تمام مشکلات شان باعث شدند تا میزان آلودگی جیوه ناشی از تنها منبع بزرگ این آلودگی در آمریکا کاسته شود؛ نیروگاه های ذغال سنگ سوز. به گفته برلو «شاید مهم ترین چیزی که مردم را به سوی لامپ های فلورسنت کم مصرف جلب می کند، صرفه جویی قابل ملاحظه آنها در انرژی باشد. در واقع منظور از کاهش قابل ملاحظه چیزی حدود دو سوم تا سه چهارم برقی است که در بخش روشنایی مصرف می شود.» به گفته جیمز داکین (J.Dakin)، مهندس مشاور ارشد در بخش روشنایی کمپانی جنرال الکتریک «در آینده نه چندان دور شاهد جانشینی عاری از جیوه برای این لامپ ها خواهیم بود؛ دیود های نورافشان (LED). شاید LED ها محتمل ترین جانشین عاری از جیوه برای این لامپ ها باشند اما در حال حاظر این گزینه جدید به لحاظ کارایی، تنوع رنگ و هزینه های جانشینی، بسیار ضعیف تر از رقیب به نظر می رسد.» به هر حال مادامی که لامپ های فلورسنت پادشاهی می کنند، توقف استفاده از جیوه را فراموش کنید. به گفته داکین «تاکنون بسیاری از اتم ها و مولکول های دیگر مورد بررسی قرار گرفتند اما هیچ کس هیچ چیز عملی تر و کارآمد تر از جیوه نیافته است.»